Định danh công dân điện tử: Kinh nghiệm từ các nước trên thế giới

Sự phát triển của Chính phủ số, Đô thị thông minh (Smart City), Kinh tế số và Xã hội số không thể thiếu được định danh số. Định danh số công dân hay còn gọi là Định danh công dân điện tử đang là xu hướng toàn cầu. Nhiều quốc gia trên thế giới đã thực hiện việc này từ nhiều năm trước, trong đó có hai hình thức định danh số phổ biến, đó là: định danh qua Căn cước điện tử và thông qua thiết bị di động. Mỗi cách có ưu nhược điểm riêng, nên một số nước áp dụng nhiều phương thức đồng thời.

Định danh bằng thẻ căn cước công dân điện tử

Thẻ căn cước công dân điện tử là hình thức định danh số phổ biến trên thế giới. Estonia là quốc gia tiên phong trong việc gắn chip mã hoá vào thẻ căn cước công dân từ những năm 2000. Ngoài lợi ích lưu trữ thông tin cá nhân, thẻ căn cước công dân điện tử còn được dùng trong nhiều lĩnh vực như bảo hiểm y tế, thanh toán điện tử, ký kết hợp đồng… thậm chí là bỏ phiếu.

Thông qua hình thức này, chính quyền Estonia có thể cung cấp 600 dịch vụ điện tử công và 2.400 dịch vụ điển tử cho doanh nghiệp (Theo Economist). Năm 2011, Estonia là quốc gia đầu tiên trên thế giới cho bỏ phiếu qua di động (m-Voting) trong các cuộc bầu cử Quốc hội, 3% tổng số phiếu được thực hiện qua điện thoại. Con số này tăng lên 30% vào năm 2017, cho thấy sự phổ biến của dịch vụ công trực tuyến cũng như lòng tin của người dùng vào chính phủ điện tử.

Triển khai thẻ căn cước công dân điện tử giúp chính quyền dễ dàng tra cứu, định danh công dân và triển khai các dịch vụ số. Người dân được nhanh chóng tiếp cận với những tiện ích dịch vụ công, xã hội, y tế, giáo dục… giảm đáng kể các thủ tục hành chính. Bởi lợi ích đó, nên sau Estonia, hàng loạt quốc gia châu Âu cũng định danh số công dân bằng thẻ căn cước điện tử. Tại châu Á, để quản lý công dân, một số nước như Ấn Độ, UAE, Hàn Quốc, Trung Quốc… đã hướng tới quản lý danh tính theo kiến trúc tập trung với một cơ sở dữ liệu quản lý danh tính chung của toàn bộ công dân và một cơ quan cung cấp danh tính duy nhất cấp phát Thẻ căn cước điện tử (eID), sử dụng thẻ thông minh không tiếp xúc tích hợp sinh trắc học và chữ ký số. Thẻ này vừa dùng làm thẻ định danh cá nhân vừa dùng làm công cụ xác thực để thực hiện các dịch vụ trực tuyến.

Định danh bằng thiết bị động

Năm 2007, Estonia tiếp tục ra mắt Mobile-ID, một tiện ích mở rộng của thẻ căn cước điện tử, cho phép định danh, xác thực giao dịch trực tuyến trên điện thoại mà không cần đầu đọc thẻ. Hệ thống hoạt động dựa trên thẻ sim đặc biệt do nhà mạng cung cấp. các mã khoá cá nhân được lưu trên sim cùng một ứng dụng có chức năng xác thực và chữ ký số. Mobile-ID tiện lợi vì dùng được trên cả điện thoại, máy tính bảng, máy tính. Một ứng dụng di động khá mà Estonia áp dụng đó là Smart-ID, cho phép định danh số bất kỳ công dân nào không có sim trên thiết bị. Với ứng dụng này, người dân có thể đăng nhập các dịch vụ tài chính trực tuyến, xác thực giao dịch và thoả thuận. Smart-ID chỉ cần mạng Wi-fi.

Hay một ví dụ khác từ Trung Quốc, năm 2018, song song với thẻ căn cước công dân điện tử, quốc gia này đã hợp tác với nền tảng ví điện tử Alipay để thí điểm cấp thẻ căn cước số và mã QR. Bằng cách quét mã QR trên điện thoại, người dân có thể đặt phòng, mua vé tàu, sử dụng các dịch vụ công mà không cần mang theo thẻ căn cước cứng hoặc ví tiền. Theo Xinhua, dù mất điện thoại, người dân cũng ít bị lộ thông tin cá nhân vì các thao tác mở Alipay hoặc quét mã QR đều yêu cầu trải qua bước quét vân tay hoặc nhận diện khuôn mặt.

Để kích hoạt mã QR, người dân cần tới trụ sở công an địa phương, quét nhận diện khuôn mặt để nhận căn cước số và mã QR vào tài khoản AliPay trên điện thoại. Định danh công dân qua thiết bị di động được đánh giá hoạt động khá hiệu quả ở Trung Quốc. Mỗi người muốn sử dụng các dịch vụ, ứng dụng Internet phổ biến đều cần một số điện thoại để kích hoạt. Từ số điện thoại này, cơ quan quản lý có thể tra cứu và kiểm soát nhiều thông tin quan trọng của người dùng, từ tài khoản mạng xã hội cho đến ví điện tử…

Trong Covid-19, người dân Trung Quốc được yêu cầu khai báo y tế, lịch sử đi lại qua ứng dụng thanh toán phổ biến như Alipay, Tencent. Mọi thông tin khai báo sẽ được duyệt bởi nhà chức trách. Kết quả về sức khoẻ và lịch trình di chuyển sẽ được gắn với màu đỏ, vàng, xanh của mã QR. Cơ quan chức năng có thể dựa vào màu hiển thị trên mã QR này để biết người nào có nguy cơ lây nhiễm cao.

Hiện chưa có mô hình định danh số công dân nào hoàn hảo, có thể áp dụng cho mọi quốc gia. Mỗi nước, tuỳ vào đặc thù riêng về mặt bằng dân số, cơ sở hạ tầng, điều kiện kinh tế sẽ lựa chọn những hình thức phù hợp. Theo Economist, việc định danh số công dân cần dựa trên ba phương diện: sự sẵn sàng của nền tảng số bao gồm cơ sở hạ tầng, hệ sinh thái ứng dụng, cũng như những vấn đề về bảo mật, an toàn thông tin; sự phối hợp liên ngành và hợp tác trong khu vực công – tư và quan trọng nhất là sự tham gia của người dân.

Tại Việt Nam, song song với phương thức định danh công dân bằng thẻ căn cước công dân gắn chip, theo mục tiêu năm 2021 của Bộ TT&TT, toàn bộ người dân Việt Nam sẽ được định danh số qua di động, thanh toán qua tài khoản di động, tiến hành các hoạt động thương mại, mua bán trên mạng. Để đạt được mục tiêu này, cùng với Bộ TT&TT, UBND, sở TT&TT của nhiều tỉnh thành, địa phương trên cả nước đã và đang đẩy mạnh công tác cải cách hành chính gắn liền với xây dựng chính quyền điện tử, chuyển đổi số và đô thị thông minh, như Bắc Ninh, Sóc Trăng, Quảng Ninh… Trong đó, thời gian gần đây, Thừa Thiên Huế được xem là điểm sáng trong xây dựng đô thị thông minh, ứng dụng CNTT xây dựng Chính quyền điện tử.

Đọc thêm
Tỉnh Thừa Thiên Huế Ứng dụng Nhận diện khuôn mặt trong dự án “Chuẩn hoá thông tin cơ sở dữ liệu người dùng Dịch vụ công trực tuyến”

Triển khai Thẻ Căn cước công dân gắn chip điện tử – Bước tiến quan trọng góp phần xây dựng “Chính phủ điện tử”
Xây dựng Công dân điện tử – Khâu then chốt trong tiến trình triển khai Chính phủ điện tử

Nguồn thông tin tham khảo: Vnexpress, The Economist